Rehabilitacja – czy zawsze jest potrzebna?

„Re” –znowu, ponownie , „habilis” –sprawny, silny, należyty, gotowy do działania: to słowa źródłowe pojęcia rehabilitacja. A więc nie jest to tylko – jak sądzi niemała cześć społeczeństwa (w tym niestety związana również z medycyną) – przysłowiowa „gimnastyka poranna”. To wszelkie działania umożliwiające powrót osoby niesprawnej na skutek choroby do normalnego, aktywnego życia zawodowego, rodzinnego, społecznego.

O potrzebie i znaczeniu rehabilitacji mówi doktor Paweł Teperek, Kierownik Medyczny z Kliniki rehabilitacyjnej MARIANNA

Głównym zadaniem rehabilitacji więc jest przywrócenie sprawności psychicznej, fizycznej i  ruchowej, co pozwala na łatwiejsze wykonywanie czynności życia codziennego, a także podejmowanie różnych aktywności rekreacyjnych, a nawet uprawianie sportu. Możliwe jest ograniczenie negatywnych psychicznych skutków choroby, poprawienie stanu emocjonalnego (zmniejszenie lęku, depresji, drażliwości i poprawa samooceny). W Klinice Rehabilitacyjnej Marianna podchodzimy do procesu rehabilitacji nieco szerzej zdając sobie sprawę, że fizjoterapia nie odniesie zamierzonego skutku bez prawidłowego funkcjonowania organizmu jako całości. Opieka nad takim pacjentem powinna być więc multidyscyplinarna, nie tylko w zakresie fizjoterapii ale skoordynowana przez lekarzy specjalistów z wielu dziedzin. Również profesjonalne podejście do problemu leczenia bólu jest tutaj kluczowe, a w wielu przypadkach umożliwia w ogóle rozpoczęcie terapii usprawniającej. A więc wybierając ośrodek rehabilitacyjny powinniśmy szukać nie tylko wysokiej jakości fizjoterapeutów ale także pełnego zaplecza specjalistów w zakresie chorób wewnętrznych i kardiologii, a także logopedów i psychologów, tych ostatnich zwłaszcza dla pacjentów charakteryzujących się cechami osobowości i zachowaniami sprzyjającymi występowaniu chorób układu krążenia (skłonni do rywalizacji, agresji i wrogości, nadmiernie zaangażowani w pracę zawodową, reagujący na trudności silnymi negatywnymi emocjami, depresyjni, odczuwający lęki) lub dla tych którzy przeżyli silne sytuacje stresowe (np. utrata bliskiej osoby, utrata pracy), a także dla osób samotnych, które nie mają wystarczającego wsparcia społecznego potrzebnego do radzenia sobie z chorobą i jej konsekwencjami.

Najczęściej zadawane pytania

Przeglądając strony internetowe, pytając pacjentów, najczęściej spotykam się z pytaniami: czy do zabiegu operacyjnego, oprócz wizyty lekarza POZ i otrzymania zaświadczenia o stanie zdrowia, powinienem się do niego przygotować w jeszcze inny sposób? Jak przebiegnie sam zabieg? Czy i jakie grożą mi powikłania? Czy odzyskam dawne siły po zabiegu? I wreszcie czy w każdym przypadku będzie potrzebna rehabilitacja?

Czy trzeba się przygotować do zabiegu?

Każdy zabieg z przerwaniem ciągłości skóry, a zwłaszcza operacje w obrębie kośćca wiążą się z ogromnym stresem dla organizmu i wieloma zaburzeniami metabolicznymi mogącymi doprowadzić do wielu powikłań (niewydolności wielonarządowej również), które decydują o rokowaniu zarówno co do przeżycia, jak i zdolnościach motorycznych w późniejszym czasie. Na tym etapie kontrola wydolności podstawowych narządów (jak serce, płuca, nerki) jest bardzo ważna, zwłaszcza dla pacjentów posiadających dysfunkcje tych narządów. Ponadto lekarze, podczas badania podmiotowego, przedmiotowego oraz często badań rozszerzonych laboratoryjnych i obrazowych przygotowujących do zabiegu, nie rzadko rozpoznają chorobę, która „tliła” się i do tej pory nie była rozpoznana ponieważ nie dawała żadnych objawów. Są to choroby rozpoczynające się podstępnie ale dające wiele powikłań, jak np. nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, choroby endokrynologiczne, zaburzenia metaboliczne, czy nawet choroba nowotworowa. Brak ich wcześniejszego rozpoznania może prowadzić do niezakwalifikowania chorego do zabiegu lub ciężkich powikłań. Trzeba również zwrócić uwagę na kondycję fizyczną pacjenta przed zabiegiem. Nie każdy zdaje sobie bowiem sprawę z tego, że im lepsza sprawność fizyczna i wydolność narządów przed operacją, tym mniej powikłań śródoperacyjnych, lepsze gojenie ran, większa odporność organizmu na groźne zakażenia (mam tu na myśli przede wszystkim zakażenia bakteriami szpitalnymi, które zwłaszcza u ludzi starszych często są bezpośrednim zagrożeniem życia), a także mniejsza skłonność do zakrzepów i chorób zatorowych, jak np. zatorowość płucna, czy udar mózgu. Na tym etapie rehabilitacji w naszej Klinice Rehabilitacyjnej Marianna kładziemy nacisk na ćwiczenia usprawniające przy pomocy wykwalifikowanych fizjoterapeutów, którzy wybiorą program ćwiczeń odpowiedni dla danego pacjenta, a każdy pacjent jest konsultowany przez lekarzy specjalistów internistów oraz kardiologów.

Jak będzie przebiegał sam zabieg?

Od tego jak będzie przebiegała operacja ma znaczenie oczywiście wiele czynników, jak np. jej zakres, miejsce operowane itp. To w jakim stopniu organizm poradzi sobie w tym okresie uzależnione jest oczywiście od odpowiedniego przygotowania przed operacją, o czym pisałem wyżej. Im lepiej chory jest przygotowany do zabiegu, tym mniejsza szansa na powikłania.

Po zabiegu. I co dalej?

Okres pooperacyjny jest jeszcze ważniejszy, niż przedoperacyjny. Bezpośrednio determinuje on to w jakim stopniu pacjent będzie wydolny fizycznie, w jakim najkrótszym czasie powróci do zdrowia. Ten okres ważny jest również dla zminimalizowania powikłań pooperacyjnych. Rehabilitacja pooperacyjna jako kontynuacja rozpoczętej już rehabilitacji przedoperacyjnej powinna być traktowana jako nieodzowna część leczenia chirurgicznego, ortopedycznego, czy kardiologicznego.  Zwiększa ona szanse na przeżycie, wydolność fizyczną, poprawia funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego, zmniejsza ryzyko udarów mózgu, zatorowości płucnej, czy zakrzepicy kończyn dolnych. Poprzez lepsze ukrwienie zapobiega niedokrwieniu mięśnia sercowego, poprawia regenerację tkanek oraz komórek nerwowych i tym samym sprawność umysłową zwłaszcza u pacjentów po udarach mózgu. Ważne jest to nie tylko dla pacjentów obciążonych wieloma chorobami (sercowo-naczyniowymi, płucnymi, układowymi) ale również dla pacjentów w dużo lepszym stanie ogólnym. Przy czym do każdego pacjenta należy podchodzi indywidualnie wybierając terapię najwłaściwszą i najbezpieczniejszą, a zarazem najbardziej efektywną. Każdy z nas jest przecież inny.

Warto skorzystać z pomocy dietetyka, który dostosuje odpowiednią dietę do każdego pacjenta. Tu warto dodać, że zdrowa dieta nie musi być niesmaczna! Kładziemy na to duży nacisk. Wielu pacjentów potrzebuje również wsparcia psychologicznego, które poprawia kondycję psychiczną i mobilizuję chorego do leczenia – to często połowa sukcesu!

Na tym etapie rehabilitacji oprócz wspomnianej fizjoterapii czyli ćwiczeń usprawniających, należy pamiętać o ważnych zabiegach poprawiających gojenie ran, czy zrost kostny, takich jak zabiegi krioterapii, laseroterapii, czy pola magnetycznego. To, czego nie można uzyskać pozostając w domu, to również stała opieka lekarzy specjalistów konieczna, aby natychmiast reagować na potencjalne powikłania. Dlatego bardzo ważne jest dla nas częste monitorowanie stan ogólnego pacjenta. Tutaj warto wspomnieć o badaniach, które w Oddziale Rehabilitacji Kardiologicznej są niezbędne, jak badanie holterowskie, echo serca, które muszą być oceniane przez lekarzy o jak najwyższych umiejętnościach.

Dowodów na skuteczność rehabilitacji można poszukiwać w wielu randomizowanych badaniach, które wykazały że rehabilitacja zmniejsza śmiertelność, redukuje ryzyko kolejnych hospitalizacji oraz złamań po zabiegach ortopedycznych, po udarach mózgu i po incydentach kardiologicznych. Według obserwacji dokonanych tylko w naszej klinice, rehabilitacja neurologiczna i ogólnoustrojowa zwiększa prawdopodobieństwo uzyskania dobrej sprawności fizycznej po udarach mózgu, czy po złamaniach o 60%. Wielokrotnie hospitalizowaliśmy pacjentów po udarach mózgu, którzy przyjeżdżali do nas i nie byli w stanie usiąść na łóżku, a po kilku tygodniach wychodzili na własnych nogach. U pacjentów, którzy poddali się rehabilitacji po incydencie kardiologicznym ( po zabiegu kardiochirurgicznym, czy po zawale serca z niewydolnością serca), według randomizowanych badań, ryzyko zgonu z przyczyn sercowych zmniejsza się aż o 26%, a ryzyko kolejnej hospitalizacji o 30%, co jest zbieżne również z naszymi obserwacjami.

Jest oczywiste, że po turnusie rehabilitacyjnym  powinniśmy dalej prowadzić fizjoterapię indywidualnie w domu, konsultować swój stan ze specjalistami oraz kontynuować zaproponowany podczas turnusu rehabilitacyjnego zdrowy tryb życia. Warto zdecydować się na dalszą rehabilitację w wykwalifikowanym ośrodku po zakończeniu turnusu NFZ w ramach pobytu komercyjnego, co ugruntuje popełnione już postępy, pomoże zmobilizować do dalszego leczenia usprawniającego i zagwarantuje jeszcze lepsze wyniki. Jesteśmy pewni, że przy tak opracowanej rehabilitacji, pacjenci szybko odzyskają utracone siły po zabiegach.

Dla tych, którzy nie chcą przebywać w tym okresie poza domem, a jednocześnie chcą być pod opieką specjalistów, można skorzystać z rehabilitacji ambulatoryjnej, która zarezerwowana jest do pacjentów np. po zabiegach ortopedycznych, udarach mózgu. Polega ona na wykonywaniu tych samych procedur rehabilitacyjnych jak przy okazji rehabilitacji stacjonarnej, a różnica jest w tym, że pacjent codziennie przyjeżdża na ćwiczenia i zabiegi do Kliniki. Dla pacjentów ze schorzeniami kardiologicznymi jest przygotowana tzw. Rehabilitacja hybrydowa. Chory przebywa wprawdzie kilka pierwszych dni w Klinice aby przeszkolić go oraz jego rodzinę, która będzie się nim opiekowała w sposobie wykonywania ćwiczeń w domu, wprowadza się informacje na temat zdrowego trybu życia, odbywa się również szkolenie w zakresie obsługi urządzenia monitorującego pracę serca. Urządzenie to wysyła informacje do lekarza prowadzącego, który monitoruje stan kliniczny pacjenta nie tylko podczas ćwiczeń ale w trakcie odpoczynku, czy wykonywania domowych czynności. Dzięki temu pacjent bezpiecznie może prowadzić niezbędną fizjoterapię.

Podsumowując, rehabilitacja przedoperacyjna i pooperacyjna powinna być rozumiana jako nieodzowna część leczenia operacyjnego i ma za zadanie usprawnić wydolność fizyczną, ułatwić rekonwalescencje, pomóc w wdrożeniu zdrowego stylu życia, czy reagować w razie konieczności pomocą psychologiczną. Ma również za zadanie  poprawę sprawności wszystkich narządów i układów organizmu biorąc pod uwagę również choroby współistniejące, a w razie stwierdzenia nowej jednostki chorobowej u danego chorego, jak najszybsze wdrożenie leczenia. Powinna być bezpieczna, dostosowana do danego pacjenta, multidyscyplinarna i zsynchronizowana z opieką lekarzy wielu specjalności, a także fizjoterapeutów tak, aby jak najlepiej przygotować organizm do operacji. Jej zaniechanie, nawet u pacjenta, który po zabiegu czuje się dobrze, może skutkować wieloma powikłaniami, kolejnymi, niepotrzebnymi hospitalizacjami lub zabiegami. Jest na tyle ważna, że powinna być wybierana tylko w najlepszych ośrodkach rehabilitacyjnych.